آژانس در آزمون شفافیت

افائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعدازظهر دیروز وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد و مورد استقبال رسمی بهروز کمالوندی، سخنگو و معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی قرار گرفت. 

اولین دیدار رئیس دیدبان هسته‌ای با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه رقم خورد. البته تا لحظه تنظیم این گزارش، خبری دال بر سایر دیدارهای گروسی با مقامات کشورمان مخابره نشد. 

با این حضور و دیدارهای مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فصل حساسی از دیپلماسی هسته ای ایران باز شد. این سفر در مقطع فعلی از چند منظر حائز اهمیت راهبردی است و به همین دلیل توجه ناظران بین‌المللی را به خود جلب کرده است.

نخست آنکه حضور رئیس دیده بان هسته ای سازمان ملل در آستانه دور دوم مذاکرات ایران و ایالات متحده قرار دارد؛ گفت‌وگوهایی که می‌تواند مسیر پرونده هسته‌ ای ایران را به سوی افقی جدید هدایت کند. از این رو، خروجی سفر گروسی به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده در شکل‌گیری مواضع آتی تلقی می‌شود.

در سوی دیگر، این سفر پیش از تدوین گزارش جامع آژانس درباره برنامه هسته‌ ای ایران که به درخواست تروئیکای اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه، و انگلستان) صورت گرفته، از اهمیت مضاعفی برخوردار است. گزارش مذکور، که قرار است بازتاب‌دهنده وضعیت کنونی همکاری‌های ایران با آژانس باشد، می‌تواند بر جهت‌گیری‌های دیپلماتیک تأثیر بگذارد. گروسی، با حضور در تهران، فرصتی یافته تا با مقامات ایرانی به گفت‌وگو بنشیند و زمینه‌های لازم برای ارائه تحلیلی دقیق و بی‌طرفانه را فراهم کند. با این حال، این فرایند با چالش‌هایی همراه است؛ چرا که هرگونه برداشت جانب‌دارانه یا تحت فشار قرار گرفتن آژانس از سوی قدرت‌های غربی، می‌تواند اعتماد متقابل را مخدوش سازد.

ناظران بین‌المللی، همچنین، نشست فصلی شورای حکام در ژوئن (خردادماه ۱۴۰۴) را یکی از حساس‌ترین مراحل در بررسی پرونده هسته‌ای ایران می‌دانند. این نشست، که می‌تواند سرنوشت تعاملات آتی را رقم بزند، با احتمال فعال‌سازی عملی مکانیسم ماشه و ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد همراه است. چنین سناریویی، که از سوی اروپا به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر تهران مطرح شده، می‌تواند تعادل شکننده کنونی را به مخاطره اندازد. از این رو، نقش گروسی در این برهه حساس، فراتر از یک مأموریت فنی، به‌عنوان یک آزمون دیپلماتیک برای آژانس جلوه‌گر شده است. او باید میان انتظارات سیاسی غرب و تعهدات فنی آژانس، توازنی دشوار برقرار کند.

در این میان، جمهوری اسلامی ایران نیز با رویکردی محتاطانه، بر لزوم حفظ استقلال آژانس و اجتناب از سیاسی‌کاری تأکید دارد. موفقیت سفر گروسی، به توانایی او در مدیریت این تعارض‌ها و ارائه گزارشی شفاف بستگی دارد. این سفر می‌تواند به کاتالیزوری برای پیشبرد مذاکرات تبدیل شود یا، در صورت بروز اختلاف، به مانعی جدی در مسیر دیپلماسی هسته‌ای بدل گردد. در نهایت، خروجی این دیدارها و نشست شورای حکام، نه‌تنها آینده همکاری ایران و آژانس را تعیین خواهد کرد، بلکه تأثیر عمیقی بر پویایی مذاکرات با آمریکا و نقش‌آفرینی اروپا در این معادله خواهد داشت.

گروسی چه می خواهد؟

حضور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در تهران، پرسشی بنیادین را پیش روی ناظران قرار داده است که «هدف این مقام ارشد از سفر به ایران چیست و او در دیدار با مقامات ایرانی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟» برای یافتن پاسخی دقیق به این پرسش، می‌توان به بین خطوط مواضع اخیر رئیس دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل در ماه‌های گذشته رجوع کرد تا از این رهگذر، مأموریت و مقاصد او در این سفر حساس به‌درستی تبیین شود. در تازه ترین اظهارنظر، رافائل گروسی ساعاتی قبل از سفر به ایران طی گفت‌وگویی با نشریه فرانسوی لوموند بیان داشت که «ما بخشی از گفت وگوی دوجانبه آقای عراقچی و ویتکاف نخواهیم بود، اما نسبت به آن هم بی تفاوت نیستیم. چون آنها به خوبی می دانند که ما باید نظر خود را در مورد هر توافق احتمالی ارائه دهیم زیرا ما باید آن را تأیید کنیم.» مدیرکل آژانس این را هم افزود که «ما قبلاً گفت‌وگوهای غیررسمی را با آنها آغاز کرده‌ایم. اما به محض اینکه متنی با مفاد عینی وجود داشته باشد، از ما خواسته می شود تا در مورد مراحل و میزان بررسی های انجام شده نظر خود را اعلام کنیم». دیپلمات ارشد حوزه هسته ای، هرگونه توافق جدید با ایران و بدون دخالت آژانس را «یک کاغذ» فاقد اعتبار توصیف کرد.

قبل تر هم، گروسی در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس روسیه تصریح کرده بود که «هدف از سفر به تهران و دیدار با مقامات کشور، تلاش برای تسهیل دستیابی به یک چارچوب پایدار و قابل اتکا در زمینه برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود». در شرایطی که رافائل گروسی بر لزوم گفت‌وگو با ایران تأکید کرد که او پیش تر طی مصاحبه‌ای با شبکه بلومبرگ صراحتا عنوان داشت که «برجام عملاً از بین رفته و تنها نامی از آن باقی مانده است.»  رئیس دیده بان هسته ای با اشاره به تنش‌های منطقه‌ای و مخاطرات امنیتی در خاورمیانه، مدعی شد که «اضافه شدن یک کشور هسته‌ای جدید به معادله منطقه‌ای، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری داشته باشد.» لذا گروسی در ادامه مصاحبه با بلومبرگ، «خواستار توافقی تازه شد که بتواند تضمین دهد ایران به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت».

وی همچنین یادآور شده بود که «در نوامبر ۲۰۲۴ به تهران سفر کرده و با مقامات ارشد، از جمله رئیس‌جمهور و وزیر خارجه ایران دیدار داشته است و احتمال تکرار این سفر در آینده نزدیک را مطرح و تصریح کرد که حل و فصل مسائل پادمانی معوقه در کنار دستیابی به چارچوب جدید همکاری، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. » در بخشی دیگر از سخنانش، گروسی گفت که آژانس هنوز درباره منشأ ذرات اورانیوم کشف‌شده در مکان‌هایی که نباید در آن‌ها فعالیت هسته‌ای صورت می‌گرفته، پاسخ‌های روشنی دریافت نکرده است. به گفته او، این موضوعات همچنان باز هستند و مذاکرات درباره آن‌ها ادامه دارد.

گزارش جامع گروسی؛ سرنوشت همکاری‌ها در بوته آزمایش

گزارش جامع رافائل گروسی، که باید تا بهار ۲۰۲۵ برای شورای حکام آماده شود، همکاری ایران با آژانس و راستی‌آزمایی تعهدات پادمانی تهران را ارزیابی می‌کند. این گزارش، که زمان ارائه آن مشخص نیست، ممکن است در نشست فصلی ژوئن یا نشست ویژه‌ای ارائه شود. هدف آن، ارائه دیدگاهی کلی به شورای حکام درباره برنامه هسته‌ای ایران است. در صورت تأیید شفافیت ایران، پرونده ابهامات بسته می‌شود، اما در غیر این صورت، احتمال ارجاع به شورای امنیت وجود دارد. نگرانی اصلی، طرح اتهامات جدید از سوی گروسی است که می‌تواند تنش‌ها را تشدید کند. تجربه نشان داده که حل‌وفصل مسائل فنی با آژانس، تحت تأثیر توافقات سیاسی است. آژانس، فاقد استقلال در برابر کشورهای صاحب‌نفوذ در شورای حکام و شورای امنیت است و به ابزاری برای فشار بر تهران تبدیل شده است. تا زمانی که توافقی جامع میان ایران و آمریکا شکل نگیرد، سفرهای گروسی به تهران بیشتر نمایشی خواهد بود. در مجموع باید دید که این سفر گروسی به تهران و دیدارش با مقامات چه دستاورد و خروجی به دنبال دارد.

منبع: شرق