مذاکرات و دو تحول جدید

روزهای گذشته شاهد دو تحول مهم در روند مذاکرات ایران و آمریکا بوده‌ایم. از یک سو آمریکا چارچوب و رئوس طرح خود برای یک توافق نهایی با ایران را ارائه داده‌ است و از سوی دیگر آژانس با ارائه دو گزارش جدید و چهار کشور غربی با تهیه پیش‌نویس قطع‌نامه‌ای علیه ایران برای ارائه به شورای حکام آژانس گام‌های جدیدی در مسیر زمینه‌سازی برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه برداشته‌اند. برخی نکات فنی، حقوقی و سیاسی این دو تحول مهم به شرح زیر قابل تلخیص است:

۱- در شرایطی که ایران ظاهرا در ادوار اولیه مذاکرات طرحی حاوی اصول کلی مد‌نظر خود را که باید مبنای یک توافق جدید باشد، به طرف آمریکایی ارائه داده بود، طرف مقابل در پی تبادل نظرهای شفاهی بین دو هیئت، نهایتا طرح متقابل خود را به صورت مکتوب از طریق وزیر خارجه عمان برای ایران فرستاد. بر مبنای شواهد و قرائن می‌توان حدس زد که ایران در طرح خود به‌عنوان اولین گام از کاهش غنی‌سازی به ۳.۶۷ درصد در ازای لغو تحریم صدور نفت سخن گفته باشد و سپس به توقف دائمی غنی‌سازی بالاتر از ۳.۶۷ درصد در ازای اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و منتفی‌شدن مکانیسم ماشه و نهایتا تصویب توافق بین دو کشور از طرف کنگره آمریکا در ازای انتقال موجودی اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا به خارج در ازای لغو همه تحریم‌های اولیه و ثانویه پرداخته باشد.

با توجه به موضع ترامپ و اعضای تیم او از چهارم می‌ به این سو که به طور یکپارچه بر توقف غنی‌سازی در ایران تأکید داشته‌اند، حدس و گمان‌های حداقلی بر آن است که در طرح ویتکاف با ایده کنسرسیوم غنی‌سازی موافقت شده و از لزوم تعلیق کامل غنی‌سازی در خاک ایران در ازای به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی‌سازی سخن رفته است. اگر طرح هم‌زمان این دو خواسته درست باشد، معنی آن این است که از نظر آمریکا تجهیزات غنی‌سازی مربوط به کنسرسیوم نباید در خاک ایران باشد. درباره تعلیق غنی‌سازی مشخص نیست که آیا منظور از آن صرفا تعلیق تزریق گاز به سانتریفیوژها و بازایستادن آنها از چرخیدن برای مدت معینی است و در این مدت آیا تجهیزات غنی‌سازی می‌توانند در جای خود باقی بمانند یا خیر. در این زمینه نظرات ضدونقیض زیادی مطرح شده است. از سوی دیگر، حدس و گمان‌های حداکثری بر آن است که در طرح ویتکاف توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن سانتریفیوژها، توقف حمایت از شبه‌نظامیان در منطقه و موافقت ایران با یک رژیم بازرسی تقویت‌شده ورای کار آژانس مطرح‌ شده و در ازای آن وعده لغو تحریم‌ها و ادغام ایران در بازار جهانی داده شده است.

همچنین مهم است که طرح ویتکاف خارج از زمان مذاکرات ارائه شده و با وجود گذشت چهار روز از ارائه آن خبری از پاسخ مشخص ایران به آن نیست. همچنین با وجود گذشت ۱۰ روز از نشست پنجم هنوز زمان دور ششم مذاکرات اعلام نشده است. ممکن است نشست شورای حکام آژانس در ۹ ژوئن بر تعیین تاریخ دور بعدی اثر گذاشته باشد و پاسخ ایران به طرح ویتکاف نیز برای تعیین تاریخ دور بعدی مهم باشد.

۲- در چنین شرایطی ورود آژانس با گزارش جامع و گزارش فصلی به معرکه فرصت جدیدی برای سه کشور اروپایی و آمریکا فراهم کرده و کار را پیچیده‌تر کرده است. گزارش‌های خبری حاکی از تهیه پیش‌نویسی برای ارائه به شورای حکام در هفته آینده است. مطابق این گزارش‌ها ممکن است در این قطع‌نامه از عدم پایبندی ایران به تعهداتش ذیل پادمان، اظهار نگرانی از افزایش ذخایر اورانیوم با غنای بالا در ایران، ابراز نگرانی از فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده و دعوت ایران به همکاری با آژانس سخن برود.

تصویب چنین قطع‌نامه‌ای می‌تواند موجب واکنش ایران علیه بازرسی‌های آژانس و تنش بیشتر شود. طرف غربی ممکن است متقابلا درباره افزایش تحریم‌ها و اقدام برای ارجاع مجدد ایران به شورای امنیت اقدام کند. چنین اقدامی از آن نظر که برنامه هسته‌ای ایران از ۲۰۰۶ به این سو در دستور کار شورای امنیت قرار دارد، موجب تحول جدیدی نخواهد شد. همچنین با توجه به وجود شش قطع‌نامه تحریمی علیه ایران که مطابق قطع‌نامه ۲۲۳۱ متوقف شده‌اند، ممکن است شورای امنیت در صورت دریافت پرونده هسته‌ای ایران نیاز به اقدام جدیدی نیز نداشته باشد و در نتیجه ضرورتی برای استفاده احتمالی روسیه و چین از حق وتو پیش نیاید. اما ارجاع مجدد ایران به شورای امنیت از یک نظر مهم است و آن اینکه دست سه کشور اروپایی را برای زمینه‌سازی سیاسی برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه که از نوامبر ۲۰۲۳ شروع کرده بودند، تقویت خواهد کرد. بعید به نظر می‌رسد که این سه کشور و آمریکا هدف مهم‌تر دیگری از پیگیری موضوع ایران در شورای حکام آژانس داشته باشند./شرق