شب‌ های امتحان؛ مصرف خودسرانه ریتالین و اعتیاد

استرس، اضطراب و ترس‌ از امتحانات در دوران مدرسه و دانشگاه را همه تجربه کرده‌اند. شب‌های امتحان با انبوهی از مطالب و فرصت کم که دانش‌آموزان و دانشجویان می‌خواهند یک شبه همه چیز را در کله خود فرو کنند. برخی که از ابتدای سال تحصیلی و آغاز ترم به تدریج مطالب را فراگرفته‌اند کمتر نگرانی دارند و در ایام امتحان تنها به مرور مطالب بسنده می‌کنند اما هستند دانش آموزان و دانشجویانی که بیراهه می‌روند و به مصرف دارو از جمله قرص ریتالین برای رهایی از کابوس امتحانات روی می‌آورند؛ قرص هایی به شدت اعتیادآور است و مصرف خودسرانه آن عوارض جبران ناپذیری در پی دارد.

متیل فنیدیت با نام «ریتالین» نام دارویی است که در ابتدا برای درمان افسردگی، خواب‌آلودگی در طول روز و سندروم خستگی مزمن به بازار آمد اما به‌تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد، می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی هستند نیز استفاده کرد.

قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین دارد و در سال‌های اخیر مصرف خودسرانه این دارو در کشور ما رو به افزایش است. بعضی از دانشجویان بدون آگاهی از اثرات زیانبار آن، در شب‌های امتحان از این قرص استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.

اخیرا رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر غذا و دارو درباره رواج مصرف قرص ریتالین در بین دانش‌آموزان و دانشجویان در زمان امتحانات هشدار داد و گفت: قرص ریتالین برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی تجویز می‌شود اما برخی بدون اطلاع از خطرات آن، از این دارو برای افزایش تمرکز و بیداری استفاده می‌کنند.

مریم شجاع افزود: ریتالین می‌تواند به سرعت وابستگی ایجاد و بدن را از سم پر کند و از جمله عوارض مصرف آن می‌توان به سرگیجه، استفراغ، افسردگی، زردی پوست و حتی مشکلات قلبی اشاره کرد.

شجاع تصریح کرد: سوء مصرف این دارو می‌تواند به مشکلات جدی مانند فشار خون بالا، تغییرات ضربان قلب، کاهش وزن و لرزش عضلات منجر شود.

رئیس اداره نظارت بر دارو و مواد مخدر غذا و دارو به خانواده‌ها توصیه کرد که در این دوران استرس‌زا، با نظارت دقیق و ارائه اطلاعات صحیح به فرزندان خود از مصرف خودسرانه دارو جلوگیری کنند تا از آسیب‌های جبران‌ناپذیر پیشگیری شود.

پیش از این نیز مریم اخگری رئیس کنترل کیفی امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی با هشدار در خصوص مصرف داروی ریتالین توسط دانشجویان و دانش آموزان گفت: داروی ریتالین تنها با نسخه پزشک برای افراد بیش فعال و در موارد کاهش تمرکز تجویز می شود در حالی که برخی دانشجویان یا دانش‌آموزان این دارو را شب امتحان استفاده می‌کنند و بی‌خبر از آنکه این دارو در مغز آنان ایجاد عارضه برگشت ناپذیر می‌کند و موجب اختلال در یادآوری خاطرات و حافظه می‌شود.

ریتالین تأثیری در کاهش اضطراب ندارد

ریتالین یک محرک از خانواده آمفتامین‌ها است که باعث ترشح دوپامین و درنهایت سرخوشی بدون دلیل می‌شود و ظاهرا مغز فرد مصرف کننده گزارشی مبنی بر خستگی بدن و نیاز به خواب را درک و دریافت نمی‌کند و فرد می‌تواند با کمبود خواب تا مدتی دچار مشکل نشود در حالی که این بی نیازی به استراحت، کاذب است و همین کمبود استراحت منجر به پرخاشگری در فرد می‌شود.

به ‌طور کلی، ریتالین تأثیری در کاهش اضطراب ندارد و حتی ممکن است اضطراب‌زا نیز باشد. عوارض کلی مصرف آن علاوه بر اعتیادآور بودن، ایجاد روان پریشی نیز هست.

ترکیبات این دارو اشتراکاتی با داروهای محرکی چون کوکایین، حشیش و اکستازی دارد بنابراین مصرف نادرست و خودسرانه آن می‌تواند فرد را مستعد اعتیاد به محرک‌های خطرناک کند. متاسفانه بسیاری از زنان و دختران در اثر تبلیغات سالن ها و باشگاه های ورزشی این قرص را به عنوان یک داروی لاغری مصرف می کنند همچنین، بسیاری از رانندگان برای زود رسیدن به مقصد و بیدار ماندن در طول راه به مصرف این دارو می پردازند.

اگر کسی این قرص را به‌طور مرتب یا با فواصل کوتاه مصرف کند، به آن وابسته می‌شود و وقتی می‌خواهد آن را کنار بگذارد، در صورتی که تحت نظر پزشک نباشد، ممکن است به افسردگی دچار شود. از آنجا که ریتالین دارویی است که توسط پزشکان تجویز می شود، مصرف کنندگان تصور می‌کنند این قرص‌های بی‌خطر هستند و بد نامی مواد مخدر را ندارند؛ در حالی که عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند مانند آمفتامین‌ها باشد.

آزاده اولیایی روانشناس و درمانگر اعتیاد گفت: ریتالین به طور معمول برای افزایش تمرکز، درمان بیش فعالی و کم توجهی تجویز می‌شود اما وقتی افراد سالم که مصرف دارو نیازی ندارند از آن استفاده کنند شاید به طور موقت و بسیار کوتاه مدت موجب بهبود تمرکز شود اما به دلیل وجود ماده آمفتامین ماده ای که در شیشه استفاده می‌شودغ دچار وابستگی شدید به قرص می‌شوند.

وی تصریح کرد: مصرف ریتالین هیچ تاثیر مستقیمی بر یادگیری یا درک مطلب ندارد و نه تنها باعث کاهش استرس نمی‌شود بلکه اتفاقاً بعد از مدتی خود به خود یکی از عوارضی که مصرف این قرص ایجاد می‌کند، افزایش استرس و اضطراب است.

اولیایی درباره عوارض سوء مصرف ریتالین اظهار کرد: بی‌خوابی یکی از عوارض مصرف این دارو است و چون افراد دچار اضطراب و تحریک پذیریی بیشتر می‌شوند به همراه آن فشار خون و ضربان قلب آنها نیز افزایش می یابد همچنین مصرف این قرص باعث ایجاد سردرد و حالت تهوع می‌شود.

این کارشناس درمانگر اعتیاد گفت:‌ مصرف ریتالین وابستگی بسیار شدید روانی ایجاد می‌کند و برخلاف بسیاری از مواد که ممکن است وابستگی جسمی و روانی در پی داشته باشد اما ریتالین بیشتر وابستگی روانی دارد و مصرف آن در دُزهای بالا باعث ایجاد توهم و رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود و حتی در مواردی باعث حمله قلبی می‌شود.

کارشناس مبارزه با اعتیاد و مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره مصرف خودسرانه ریتالین اظهار کرد: ریتالین ماده محرکی است که برای موارد خاصی مصرف می‌شود و در زمان امتحانات جوانان به دو علت اصلی از آن استفاده می کنند؛ یکی به خاطر اینکه خواب خود را کم کنند چون بی‌خوابی شدید ایجاد می‌کند و دوم اینکه تمرکز یا توجه خود را افزایش دهند.

سعید صفاتیان ادامه داد: مصرف قرص ریتالین با تجویز پزشک می‌تواند اختلال توجه، حملات خواب و مشکلات رفتاری را کنترل کند همچنین موجب افزایش مهارت گوش دادن می‌شود و برای درمان افرادی که تا حدودی افسرده هستند نیز تجویز می‌شود.

صفاتیان اضافه کرد: در زمان‌های امتحان آنچه برای یک دانش‌آموز یا دانشجو مهم است این است که توجه و تمرکز خود را افزایش و میزان خواب خود را کم کند در نتیجه خودسرانه دُز بالای قرص ریتالین را مصرف می‌کند؛ در حالی که این مصرف خودسرانه نمی‌تواند برای افراد عادی موثر باشد.

کارشناس مبارزه با اعتیاد توضیح داد: هر شخص با هر سطح از میزان توجه و تمرکز نمی‌تواند از مصرف این قرص نتیجه بگیرد و اکنون اگر صد نفر از این دارو استفاده کنند ۹۵ نفر هیچ مشکلی ندارند و تنها به خاطر اینکه فکر می‌کنند با مصرف خودسرانه این دارو می‌توانند تمرکز و حافظه خود را قوی کنند؛ سراغ آن می‌روند، حال آنکه ریتالین زمانی بر افراد تاثیر دارد که تمرکز بیمار ضعیف باشد و با دستور پزشک این دارو مصرف شود.

وی با بیان اینکه اگر افراد عادی ریتالین مصرف کنند دچار مشکل و عوارض ناشی از سوء مصرف خواهند شد، افزود: عوارض سوء مصرف ریتالین به سرعت خود را نشان می‌دهد و باعث می‌شود فرد بعد از یک یا دو روز مجدد به سراغ مصرف قرص برود.

ریتالین به شدت اعتیادآور است

این درمانگر اعتیاد با تاکید بر اینکه ریتالین یک ماده محرک و به شدت اعتیادآور است، خاطرنشان کرد: تصور عموم مردم این است که هر ماده‌ای که مورفین ندارد، اعتیاد ندارد درحالی که تمام مواد روانگردان اعتیادآور هستند و اتفاقا اعتیاد روانی ناشی از مصرف مواد روانگردان بسیار شدیدتر و درمان آنها به مراتب از مواد مخدر سخت‌تر است.

صفاتیان درباره عوارض ناشی از سوء مصرف قرص ریتالین گفت: مصرف‌کنندگان بعد از چند بار مصرف دچار لرزش شدید بدن، تعریق زیاد، خواب آلودگی شدید، سردرد و سرگیجه، نوسان خلق و خوی، فشار خون بالا، آشفتگی و اضطراب می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: پیش از این مطرح شده بود که شاید مصرف ریتالین باعث کاهش وزن شود و برای لاغری موثر باشد اما اینطور نیست بلکه مصرف این قرص در افراد عادی باعث دردهای شکمی، خشکی دهان، حالت تهوع و دردهای عضلانی می‌شود همچنین باعث افزایش ریزش مو می‌شود.

کارشناس مبارزه با اعتیاد تاکید کرد: مصرف‌کنندگان ریتالین اگر علائمی از جمله درد قفسه سینه، افزایش ضربان قلب، نامنظم بودن ضربان قلب، اختلالات تنفسی و بینایی دارند حتما به پزشک مراجعه کنند.

این درمانگر حوزه اعتیاد تصریح کرد: بسیاری از والدین نمی‌دانند که فرزندانشان به مصرف قرص ریتالین روی آورده‌ و در این میان نقش آموزش و پرورش در اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی خانواده‌ها بسیار مهم است که باید اولیای دانش‌آموزان را نسبت به عوارض مصرف داروهای اینچنینی آگاه کند همچنین آموزش مهارت‌های زندگی و آشنایی با سبک‌های فرزند پروری اقدام دیگری است که آموزش و پرورش و رسانه‌ها باید به آن بپردازند.

مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر با تاکید بر نقش دستگاه‌های مختلف در پیشگیری از اعتیاد افزود: اعتیاد یک موضوع اجتماعی است که متاسفانه نگاه انتظامی بر آن غالب است اما دولت برای کنترل وضعیت اعتیاد باید از محققان و پژوهشگران، سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی کمک بگیرد چراکه اعتیاد آسیب اجتماعی است و راه حل اجتماعی دارد.